Salih Vezir Büyük Vezir’e Karşı: Farklı Tarihsel Anlatılarda ʿAlī b. ʿĪsā ve İbnu’l-Furāt’ın Profillerinin Değişimi

Araştırmamız büyük olaylar ve tarihsel figürler arasındaki ilişkiyi konu edinmektedir. Büyük olaylar; tarihte önemli kırılmalara yol açan krizler, çöküşler, zaferler gibi hadiselerdir. Bunlar değişimlerin başlangıcı ya da sonudurlar. Dolayısıyla ilginin yoğunlaştığı kendisiyle beraber bir dizi olay, mekan kişinin de içinde olduğu okumalara tabi tutulurlar. Çalışmamızda bu durum, astronomiden ödünç aldığımız kütleçekimsel merceklenme kavramıyla açıklanmıştır. Kütleçekimsel merceklenme, evrendeki kütleli cisimlerin çevrelerinde bulunan görünümüne etkilerini ifade etmektedir. Tarihte benzer etkiye sahiptiler çevrelerindeki kişilerin, olayların veya mekanların olduklarından daha büyük/önemli küçük/önemsiz görünmelerine açarlar. İlk dönem İslam Tarihi açısından ʿAbbāsī hilafetinin siyasi çöküşü etkinin somut örneğidir. Klasik modern tarihçilerden kimilerinin ifadeleri ile çöküş neredeyse yeryüzünde düzenin değişmesine olaydır. devletinin hızla istikrarsızlaştığı, toprakların gelirlerin kaybedildiği, devletin küçüldüğü “çöküş” döneminde iki vezir ön plana çıkmaktadır. Vezirliği adeta “nöbetleşe” yapan isim; Ebū’l-Ḥasen ʿAlī b. Muḥammed Mūsā el-Ḥasen el-Furāt el-ʿAḳūlī (ö. 312/924) ʿĪsā Dāvūd el-Cerrāḥ 334/946) idi. tarih metinlerinin birçoğu incelendiğinde, İbnu’l-Furāt ʿĪsā’nın, ʿAbbāsīlerin çöküşünün merceklenmesine maruz kaldıkları görülmektedir. Çünkü vezire dair anlatımlar çöküşüne nelerin isimlerden hangisinin sebep sorusuna cevap arar nitelikte kaleme alınmış gibidir. Böyle anlatımın en belirgin örnekleri, vezirin ṭabaḳāt kitapları genel tarihlerdeki biyografik kayıtları/hal tercümeleridir. Ancak hal tercümelerinin kaydedildiği eserlerden erken zamanlarda -iki yaşadığı zaman dilimine yakın dönemde- yazılmış kimi metinler görüntüyü bozmaktadır. Hal tercümeleri bahsi geçen eserlerdeki karşılaştırıldığında vezirin, sorusunun ötesine taşındığı derin siyaset kültürü tartışmasının konusu haline geldikleri